Liturgia
"Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jednocześnie jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc"
Słowo liturgia pochodzi od greckiego wyrazu "leiturgia" ("leitos" - publiczny, "ergon" - służba, praca). Wyraz ten oznaczał więc zarówno służbę publiczną w Grecji, jak i odnosił się do czynności religijnych. Samo słowo liturgia do użytku Kościoła wchodziło dosyć opornie. Na wschodzie od IV w. nazywano tak cały kult, zaś od IX w. liturgią określano już tylko Eucharystię. Kościół Zachodni słowo 'liturgia' wprowadził do swojej nomenklatury; na określenie kultu bożego (officium divinum) dopiero w XVIII w.
W najprostszym ujęciu liturgia, to wszelki kult człowieka, jaki oddawany jest Bogu. Liturgia jest jednak pojęciem tak szerokim i złożonym, że trudno ją umiejscowić w jakiejś jednej ciasnej ramie zgrabnej definicji.
Piękno liturgii nie można sobie wyobrazić bez zaangażowania się Służby Liturgicznej Ołtarza. W parafii św. Antoniego w Suszu od wielu już lat istnieje wspólnota ministrantów i lektorów. To grono ubogacają również nadzwyczajni Szafarze Najświętszego Sakramentu. Nieustanna formacja Służby Liturgicznej, a więc, cotygodniowe zbiórki, dni skupienia, wspólne wyjazdy, a także częsty sport mają mobilizować nas do jeszcze gorliwszego i piękniejszego zaangażowania się w przygotowanie i przeżywanie Liturgii.
Ministrant, czyli sługa
Kto to jest ministrant?
"Ministrante" ( z łaciny ) znaczy "służyć". Służymy Bogu, kiedy przyczyniamy się do tego, aby liturgia była piękna. Słowo "ministrant" wskazuje na szczególnie na służbę we Mszy świętej.
- Ministrant jest POMOCNIKIEM przy sprawowaniu Mszy świętej i podczas innych nabożeństw liturgicznych. Ministrant usługuje księdzu, gdy przygotowywany jest ołtarz i dary ofiarne potrzebne do ofiary Mszy świętej.
- Ministrant jest tym który NIESIE ZNAKI. Ministrant niesie pewne określone przedmioty, które dla liturgii są niezbędne. Są to przedmioty, które dla liturgii mają szczególne znaczenie. One mają ludziom wierzącym coś przedstawić i wskazać na inną rzeczywistość.
- Ministrant powinien sam być ZNAKIEM. Ministrant przez służenie wskazuje, że każde nabożeństwo liturgiczne sprawowane w kościele, jest nie tylko sprawą kapłana, lecz sprawą całej parafii i wszystkich wiernych! Ministrant przez swoje służenie pokazuje, że "uczestniczyć w liturgii" nie tak jak w kinie albo przed telewizorem tylko słuchać czy oglądać!
"Uczestniczyć w liturgii" to znaczy także współdziałać i współtworzyć ją, czynnie się w niej angażując!
Historia ministrantów
Początków ministrantury możemy się dopatrywać już za czasów Jezusa Chrystusa. W Ewangelii św. Jana czytamy:
"Andrzej, brat Szymona Piotra, rzekł do Jezusa: Jest tu jeden chłopiec, który ma pięć chlebów jęczmiennych i dwie ryby (...) Jezus wziął chleby i odmówiwszy dziękczynienie, rozdał siedzącym" (J 6, 8-9, 11)
Tak, więc ów "praministrant" usłużył samemu Zbawicielowi i w ten sposób uczestniczył w cudzie rozmnożenia chleba i ryb, który możemy uważać za zapowiedź Eucharystii. Faktem jest, że od początku chrześcijaństwa Biskup sprawował Najświętszą Ofiarę wraz z asystą liturgiczną. Na początku byli to diakoni. Już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa ukształtował się osobny urząd lektora. Był on sprawowany przez chłopców, którym stawiano wysokie wymagania moralne. Wspaniałe świadectwo lektorom tamtych czasów wystawił biskup Cyprian, męczennik z Kartaginy. W jednym ze swych listów opowiada o Aureliuszu, który odważnie bronił wiary i cierpiał z jej powodu. Biskup tak pisze:
"Niech rozpocznie posługę lektora. Jego głos, którym wyznawał Boga w tak trudnych okolicznościach, zasłużył na to, by zabrzmiał przy uroczystym czytaniu słowa Bożego."
W późniejszych wiekach publiczne czytanie słowa Bożego zarezerwowane było wyłącznie dla osób przygotowujących się do kapłaństwa. W średniowieczu do mszy św. usługują klerycy, a od Soboru Trydenckiego (1545r.) ministranci. W oficjalnych dokumentach Kościoła wzmiankę na ten temat znajdujemy dopiero w "Mediator Dei" Piusa XII z 1947 r. Zapewne starsi pamiętają jeszcze msze św. odprawiane w języku łacińskim, gdzie ksiądz był odwrócony tyłem do ludzi. Wówczas służyło tylko dwóch ministrantów, zaś prezbiterium było oddzielone od reszty świątyni.
Dopiero Sobór Watykański II (1962-1965) zajął się reformą liturgii i powrócił do starej tradycji Kościoła. Podkreślił rolę ludzi świeckich w sprawowaniu kultu Bożego i powierza na nowo funkcję lektora także osobom świeckim nie posiadających święceń. Liczny udział ministrantów i lektorów w liturgii wymaga jednak odpowiedniej troski o należyte przygotowanie ich do wykonywanych funkcji. W soborowej Konstytucji o Liturgii możemy przeczytać:
"Duszpasterze niech zabiegają gorliwie i cierpliwie o liturgiczne wychowanie oraz czynny udział wiernych, tak wewnętrzny jak i zewnętrzny stosownie do ich wieku, stanu i rozwoju życia i stopnia kultury religijnej, spełniając w ten sposób jeden z głównych obowiązków wiernego szafarza Bożych tajemnic" (KL 19).
W POLSCE Konferencja Episkopatu powołała do istnienia Krajowe Duszpasterstwo Ministrantów (1964 r.). Stało się to po ogłoszeniu Konstytucji o Liturgii (3.XII.1963). Biskupi chcieli, aby postanowienia KL były od razu wprowadzane w życie także na odcinku formacji służby liturgicznej. Otwierały się szerokie możliwości zaangażowania świeckich:
"W odprawianiu liturgii każdy spełniający swą funkcję, czy to duchowny czy świecki, powinien czynić tylko to i wszystko to, co należy do niego z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych. Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełniają prawdziwą funkcję liturgiczną. Niech więc wykonują swój urząd z tak szczerą pobożnością i dokładnością, jak to przystoi wzniosłej posłudze i odpowiada słusznym wymaganiom Ludu Bożego. Należy więc staranie wychować te osoby w duchu liturgii oraz przygotować do odpowiedniego i zgodnego z przepisami wykonywania przypadających każdemu czynności" (KL 28-29).
Pierwszym Krajowym Duszpasterzem Ministrantów był ks. Jan Wurcel, salezjanin z Wrocławia. Następnie w 1967 roku posługę taką podjął Sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki - jeden z prekursorów odnowy liturgii w Polsce. Odegrał on szczególną rolę w dziele formacji służby liturgicznej. Przez minione ponad trzydzieści lat swój wkład w prace KDSL wniosło także wielu kapłanów, którzy głosili referaty na poszczególnych spotkaniach. Niezapomniany wkład w pracę KDSL mieli wieloletni diecezjalni i zakonni Duszpasterze Służby Liturgicznej. Poprzez tych ludzi dzieło odnowy liturgii "promieniowało" na diecezje i parafie. Owocem działalności KDSL jest dziesięcioletni program formacyjny (bliższe informacje znajdziesz w artykule: ks. Stanisław Szczepaniec, Posługa Krajowego Duszpasterstwa Służby Liturgicznej w Liturgia Sacra 3-4 (1995) 145-152). KDSL rozwijało się razem z Ruchem Światło-Życie. W 1995 r. doszło do oddzielenia tych wspólnot. Praktycznie od tamtego czasu nie ma spotkań odpowiedzialnych za Służbę Liturgiczną w poszczególnych diecezjach. Utrudnia to koordynację działań w nowych warunkach oraz wydawanie i kolportaż pomocy formacyjnych. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że KDSL istnieje już tylko na papierze. W tej sytuacji sąsiednie diecezje podejmują oddolnie próby wzajemnej współpracy i dzielenia się zdobytymi doświadczeniami i materiałami formacyjnymi.
Stopnie Liturgicznej Służby Ołtarza
Aspirant i Kandydat – Okres ten powinien trwać rok. Trzy pierwsze miesiące jest się aspirantem. W tym czasie przyszli ministranci nie wkładają jeszcze komży ani żadnej innej szaty liturgicznej. Na zbiórkach formacyjnych uczą się podstaw służenia oraz poznają modlitwy ministranckie. Po tym wstępnym okresie formacji przyjmowani są uroczyście na kandydatów, aby przez kolejne dziewięć miesięcy pogłębiać swoją wiedzę o roku liturgicznym, używanych szatach i naczyniach liturgicznych oraz kontynuują naukę służenia. Kandydaci podczas liturgii noszą komże.
Choralista – Najważniejszą funkcją choralisty jest dawanie znaków dzwonkami. Czyni to podczas wyjścia z zakrystii, trzykrotnie dzwoniąc dzwonkiem, który wisi przy drzwiach zakrystii. Oprócz tego uderza w gong i dzwoni dzwonkami podczas Przeistoczenia. W czasie formacji choralista uczy się śpiewu oraz odpowiedzi na wezwania kapłana podczas Mszy Świętej.
Ministrant Światła – Do obowiązków ministrantów światła należy noszenie świec podczas procesji oraz w czasie odczytywania Ewangelii. Na zbiórkach w szczególny sposób zagłębiają się w symbolikę światła. Chrystus bowiem był zapowiadany jako Światłość. Sam również nazywał siebie Światłością świata.
Ministrant Krzyża – Jak sama nazwa wskazuje, ministrant pełniący taką funkcję jest odpowiedzialny za krzyż używany podczas procesji. Nie może on być nigdy brudny, zakurzony ani też zniszczony. Ministrant krzyża dba również o miejsce, w którym krzyż się znajduje. Najważniejszą posługą jest noszenie krzyża podczas procesji czy też Drogi Krzyżowej. Wielki Piątek jest dniem szczególnej posługi ministrantów krzyża.
Ministrant Księgi – Odpowiedzialny jest za wszelkie księgi liturgiczne używane podczas Mszy Świętej oraz nabożeństw. Przed liturgią do jego obowiązków należy zaznaczenie odpowiednuch czytań w lekcjonarzu, przygotowanie Ewangeliarza oraz Mszału. Podczas Mszy Świętej podaje Mszał kapłanowi sprawującemu Eucharystię. Musi więc znać dokładnie układ i rozmieszczenie tekstów.
Ministrant Ołtarza – Najważniejszym zadaniem ministranta ołtarza jest służenie kapłanowi przez przynoszenie i podawanie darów oraz wcześniejsze ich przygotowanie. Dlatego też na zbiórkach formacyjnych poznaje wszystkie naczynia oraz szaty liturgiczne. Troszczy się również o to, aby były one otoczone wielkim szacunkiem.
Stopień ministranta ołtarza obejmuje także następujące funkcje:
Ministrant Kadzidła – Do spełnienia tej funkcji potrzebnych jest zawsze dwóch ministrantów. Jeden z nich to turyferariusz. Podczas liturgii podaje kapłanowi trybularz do okadzenia lub sam dokonuje okadzenia, np. podczas błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem. Dba również o czystość trybularza i zajmuje się rozpalaniem węgielków. Drugi ministrant to nawikulariusz. Odpowiedzialny jest za łódkę, w której znajduje się kadzidło, i dba o to, aby nigdy go nie zabrakło.
Ministrant Wody – Podczas liturgii podaje kapłanowi wodę święconą podczas obrzędu pokropienia, np. wiernych (aspersja) lub ziół i kwiatów czy dewocjonaliów. Dba również o kociołek z wodą i kropidło.
Ministranci Mitry i Pastorału (insygniarze) – Ich zadaniem jest opieka nad mitrą i pastorałem, gdy obecny jest biskup.
Lektor – Ustanowiony do czytania fragmentów z Pisma Świętego, z wyjątkiem Ewangelii. Może również podawać intencje modlitwy powszechnej, a gdy nie ma psałterzysty, może wykonać psalm między czytaniami i śpiew przed Ewangelią. Każdy ministrant, który chce zostać lektorem, musi przejść kurs poprawnego czytania i szacunku do Pisma Świętego.
Stopień lektora obejmuje także posługę:
Psałterzysty – Wykonuje on psalm między czytaniami (responsoryjny) oraz aklamację Alleluja przed Ewangelią.
Ceremoniarz – Jest to najbardziej zaszczytna i najważniejsza posługa w formacji Liturgicznej Służby Ołtarza.
Do obowiązków ceremoniarza należy:
- przeprowadzanie próby liturgii,
- czuwanie nad przebiegiem liturgii,
- dawanie znaków celebransowi oraz asyście, co należy w danym momencie zrobić,
- podawanie modlitw i dodatkowych tekstów celebransowi,
- ustawianie procesji na wejście i wyjście,
- obsługa mikrofonu,
- rozpoczęcie modlitwy przez Mszą Świętą i po niej,
- interweniowanie w nietypowych sytuacjach, które zakłócą przebieg liturgii, np. brak puryfikaterza.
Ceremoniarzem może więc zostać osoba, która dobrze zna liturgię i przeszła odpowiednie kursy.
Ceremoniarz może też pełnić funkcję:
Animatora – Jego zadaniem jest pomaganie opiekunowi ministrantów w formacji członków Liturgicznej Służby Ołtarza. Musi wykazywać się dużą wiedzą oraz umiejętnością pracy z dziećmi i młodzieżą.
Najważniejsze modlitwy Liturgicznej Służby Ołtarza
Zawołanie ministranckie
- Króluj nam, Chryste!
- Zawsze i wszędzie!
Hymn ministrancki
Króluj nam, Chryste, zawsze i wszędzie,
to nasze rycerskie hasło.
Ono nas zawsze prowadzić będzie
i świecić jak słońce jasno.
Naprzód przebojem, młodzi rycerze,
do walki z grzechem swej duszy.
Wodzem nam Jezus w Hostii ukryty,
z Nim w bój nasz zastęp wyruszy.
Pójdziemy naprzód, naprzód radośnie,
podnosząc w górę swe czoła.
Przed nami życie rozkwita w wiośnie,
odważnie, bo Jezus woła.
Modlitwa przed Mszą Świętą
Oto za chwilę przystąpię do Ołtarza Bożego,
do Boga który rozwesela młodość moją.
Do świętej przystępuję służby.
Chcę ją dobrze pełnić.
Proszę cię Panie Jezu, o łaskę skupienia,
by myśli moje były przy Tobie,
by oczy moje były zwrócone na ołtarz,
a serce moje oddane tylko Tobie. Amen.
Modlitwa po Mszy Świętej
Boże, którego dobroć powołała mnie do Twojej służby,
spraw, bym uświęcony uczestnictwem w Twych tajemnicach,
przez dzień dzisiejszy i całe me życie
szedł tylko drogą do zbawienia.
Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
Modlitwa lektora
Panie, oto stoję,
wobec wielkiej tajemnicy Twojego słowa,
które mam przekazywać innym.
Pomóż mi być najpierw dobrym słuchaczem
i świadkiem Twego słowa.
Oczyść moje wargi od wszelkiej nieczystości,
uczyń mnie swoim narzędziem,
bym mógł nieść Cię ludziom w sercu,
w dłoniach, na wargach. Amen.